การจัดการปุ๋ยและธาตุอาหารเสริมในระยะตั้งท้อง–ออกรวงของข้าว: บทวิเคราะห์เชิงวิชาการเพื่อเพิ่มเมล็ดเต็มรวงและน้ำหนักเมล็ด

บทนำ
ระยะตั้งท้อง–ออกรวงของข้าว (Rice Panicle Initiation to Heading Stage) ถือเป็น Critical Stage ของการกำหนดผลผลิต งานวิจัยของ IRRI (2018) ชี้ว่า ช่วง 20 วันก่อน–หลังออกดอก มีผลต่อการสร้างและการสะสมคาร์โบไฮเดรตในเมล็ดมากที่สุด โดยกว่า 70% ของน้ำหนักเมล็ดมาจากการสังเคราะห์แสงของ ใบธงและใบรอง หากขาดธาตุอาหารหรือเกิดความเสียหายต่อใบในช่วงนี้ จะทำให้เมล็ดลีบและน้ำหนักลดลงอย่างชัดเจน

1. บทบาทของธาตุอาหารในระยะตั้งท้อง–ออกรวง

* ไนโตรเจน ( N )
งานวิจัยของ Fageria (2007) พบว่า ( N ) มีผลต่อขนาดรวงและจำนวนดอก แต่หากใช้เกินความจำเป็นในระยะนี้ จะทำให้ข้าวเขียวจัด ล้มง่าย และเพิ่มอัตราเมล็ดลีบ

* ฟอสฟอรัส ( P )
จำเป็นต่อการสร้างพลังงานในรูป ATP ส่งเสริมการพัฒนารวงและการผสมเกสร (Dobermann & Fairhurst, 2000)

* โพแทสเซียม ( K )
เป็นปัจจัยหลักของการเคลื่อนย้ายคาร์โบไฮเดรต (Assimilate Translocation) งานวิจัยในประเทศไทย (กรมวิชาการเกษตร, 2562) รายงานว่า การใส่ ( K ) คลอไรด์ 12–15 กก./ไร่ ในพันธุ์หอมมะลิ 105 เพิ่มน้ำหนักพันธุ์ได้ 15–18% เมื่อเทียบกับแปลงควบคุม

* กำมะถัน ( S )
เกี่ยวข้องกับการสังเคราะห์กรดอะมิโนจำเป็น เช่น Methionine, Cysteine ซึ่งมีผลต่อคุณภาพโปรตีนข้าว (Kumar et al., 2011)

* ซิลิกา ( Si )
ทำให้ใบตั้งตรง เพิ่มพื้นที่รับแสง และลดการหักล้ม (Ma & Yamaji, 2015)

* สังกะสี ( Zn ) และ โบรอน ( B )
งานวิจัยของ Kasetsart J. Nat. Sci. (2020) พบว่า การพ่น ( ZnSO₄ ) 0.5% และบอแรกซ์ ( B ) 0.2% ในช่วงตั้งท้อง ช่วยเพิ่มอัตราการติดเมล็ดจาก 81% → 89%

2. กลไกสรีรวิทยาที่เกี่ยวข้อง

* Photosynthate Partitioning
การสังเคราะห์แสงจากใบธงถูกลำเลียงไปยังรวงผ่านท่อน้ำเลี้ยง การมี ( K ) เพียงพอช่วยเพิ่มอัตราการเคลื่อนย้ายคาร์โบไฮเดรตและลดเมล็ดลีบ (Yoshida, 1981)

* Pollination and Fertilization
ธาตุ ( Zn ) และ ( B ) มีบทบาทสำคัญต่อการงอกของหลอดละอองเรณู หากขาดธาตุเหล่านี้ จะทำให้ดอกไม่ผสมติด (Alloway, 2008)

* Stress Tolerance
การขาดน้ำในระยะนี้เพียง 7–10 วัน อาจลดผลผลิตลงกว่า 25% (IRRI, 2018) ดังนั้นการจัดการน้ำจึงมีความสำคัญพอ ๆ กับการจัดการปุ๋ย

3. แนวทางเชิงปฏิบัติ (จากผลการวิจัย)

3.1. ปุ๋ยทางดิน

* ใส่สูตร 13-13-21 หรือ 15-15-15 ผสม 0-0-60 ในอัตรา 10–15 กก./ไร่ ในช่วงเริ่มตั้งท้อง
* หลีกเลี่ยงการใส่ยูเรีย (46-0-0) ปริมาณสูง

3.2. **ปุ๋ยทางใบ**

* พ่น ( ZnSO₄ ) 0.5% + บอแรกซ์ 0.2% ที่ระยะตั้งท้อง และซ้ำอีกครั้งก่อนออกดอก
* เสริมซิลิกาเพื่อเพิ่มความแข็งแรงของกาบและรวง

3.3. **การจัดการน้ำ**

* รักษาระดับน้ำตื้น 3–5 ซม. ต่อเนื่องตั้งแต่ตั้งท้องจนถึงระยะน้ำนม

3.4. **การป้องกันศัตรูพืช**

* ควบคุมเพลี้ยกระโดดสีน้ำตาลและหนอนกออย่างเข้มงวด
* ใช้การจัดการแบบผสมผสาน (IPM) ก่อนใช้สารเคมี

4. ผลลัพธ์ที่ยืนยันจากการทดลอง

* การใส่ ( K ) และ ( P ) สมดุลในระยะตั้งท้อง ช่วยเพิ่มจำนวนเมล็ดเต็มต่อรวง 12–20% (กรมวิชาการเกษตร, 2562)
* การเสริม ( Zn ) และ ( B ) ทางใบ เพิ่มอัตราการติดเมล็ด 8–12% (Kasetsart J., 2020)
* การรักษาใบธงให้เขียวสมบูรณ์จนถึงระยะน้ำนม ช่วยเพิ่มน้ำหนักเมล็ดเฉลี่ย 10–25% (IRRI, 2018)

# สรุป

การจัดการปุ๋ยและธาตุอาหารเสริมในระยะ **ตั้งท้อง–ออกรวง** คือหัวใจของการผลิตข้าวคุณภาพสูง โดยควรเน้นการใส่ ( K ) ร่วมกับ ( P ) ในดิน เสริม ( Zn ) และ ( B ) ทางใบ รักษาน้ำสม่ำเสมอ และควบคุมศัตรูพืช ผลลัพธ์จากงานวิจัยทั้งในและต่างประเทศยืนยันว่า วิธีการดังกล่าวช่วยเพิ่มผลผลิตและคุณภาพเมล็ดอย่างมีนัยสำคัญ

📖 เอกสารอ้างอิง (บางส่วน)

* กรมวิชาการเกษตร. (2562). รายงานผลการทดลองการใส่ปุ๋ยโพแทสเซียมในข้าวหอมมะลิ 105.
* กิตติพงศ์ และคณะ. (2561). การตอบสนองของข้าวหอมมะลิต่อการจัดการปุ๋ยในดินทรายภาคอีสาน.
* IRRI. (2018). Rice Production Manual. International Rice Research Institute.
* Fageria, N.K. (2007). Nutrient Management in Food Crops. CRC Press.
* Kasetsart Journal of Natural Science. (2020). Effects of foliar Zn and B on rice fertility and grain filling.
* Ma, J.F., & Yamaji, N. (2015). Silicon uptake and accumulation in higher plants. Trends in Plant Science.
* Yoshida, S. (1981). Fundamentals of Rice Crop Science. IRRI.
* Alloway, B.J. (2008). Zinc in soils and crop nutrition.

#ข้าวตั้งท้องออกรวง #ใส่ปุ๋ยข้าวให้ถูกช่วง #ธาตุอาหารข้าว #ข้าวเมล็ดเต็มรวง #โพแทสเซียมเพิ่มผลผลิต #วิชาการเกษตร #เกษตรกรไทย #ผลผลิตข้าวสูง #เคล็ดลับทำนา #ฟาร์มเกษตร