องค์กรบริหารส่วนท้องถิ่นไทยมีวิวัฒนาการมายาวนาน โดยมีจุดเริ่มต้นจากการริเริ่มจัดตั้ง สุขาภิบาล ในสมัยรัชกาลที่ 5 เพื่อเป็นกลไกในการบำรุงเมือง และพัฒนามาสู่การจัดตั้งรูปแบบต่าง ๆ ในปัจจุบันตามหลักการ กระจายอำนาจ การปกครอง

📅 ความเป็นมาและพัฒนาการขององค์กรบริหารส่วนท้องถิ่นไทย

ความเป็นมาของการปกครองส่วนท้องถิ่นของไทยสามารถแบ่งพัฒนาการออกเป็น 4 ยุคสำคัญ ดังนี้:

1. ยุคเริ่มต้น (พ.ศ. 2435 – 2475)
* การกำเนิดสุขาภิบาล: ถือเป็นจุดเริ่มต้นของการปกครองท้องถิ่นในประเทศไทย โดยริเริ่มขึ้นในปี ร.ศ. 116 (พ.ศ. 2440) ด้วยการจัดตั้ง สุขาภิบาลกรุงเทพฯ และขยายไปยังหัวเมืองต่าง ๆ ต่อมา
* วัตถุประสงค์: เพื่อเป็นกลไกที่รัฐใช้ในการ บำรุงเมือง ดูแลความเป็นอยู่และสุขอนามัยของประชาชนในเขตเมือง (เช่น การดูแลขยะมูลฝอย การจัดการที่ถ่ายอุจจาระและปัสสาวะ)

2. ยุครัฐราชการ (พ.ศ. 2475 – 2535)
* หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง:** มีความพยายามที่จะวางรากฐานประชาธิปไตยในระดับท้องถิ่น โดยมีการจัดตั้ง เทศบาล ขึ้น
* มีการตรา พระราชบัญญัติจัดระเบียบเทศบาล พ.ศ. 2476
* มีการจัดตั้ง องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) ขึ้นเพื่อดูแลกิจการในระดับจังหวัด
* ความยากลำบาก: การพัฒนาเป็นไปอย่างยากลำบากและขาดความต่อเนื่อง เนื่องจากทิศทางการพัฒนาของนโยบายรัฐที่ยังคงให้ความสำคัญกับการควบคุมจากส่วนกลางเป็นหลัก

3. ยุคปฏิรูป (พ.ศ. 2535 – 2540)
* แนวคิดการกระจายอำนาจ: แนวคิดด้าน การกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่น ได้รับการผลักดันและถือเป็นเงื่อนไขสำคัญในการปฏิรูปทางการเมือง
* การจัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.): มีการตรา พระราชบัญญัติสภาตำบลและองค์การบริหารส่วนตำบล พ.ศ. 2537 โดยยกระดับ "สภาตำบล" ที่มีรายได้ตามเกณฑ์ขึ้นเป็น **องค์การบริหารส่วนตำบล ซึ่งเป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่มีฐานะเป็นนิติบุคคล

4. ยุคเปลี่ยนผ่าน (พ.ศ. 2540 – ปัจจุบัน)
* รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540: เป็นรัฐธรรมนูญที่ให้ความสำคัญกับการ กระจายอำนาจ อย่างชัดเจน เพื่อให้ท้องถิ่นมีอิสระและสามารถบริหารจัดการตนเองได้มากขึ้น
* การเลือกตั้งผู้บริหารโดยตรง: มีการเปลี่ยนแปลงสำคัญในประวัติศาสตร์การปกครองท้องถิ่นไทยในช่วงปลายปี พ.ศ. 2546 โดยมีการแก้ไขกฎหมายให้ผู้บริหารท้องถิ่น (เช่น นายก อบจ., นายกเทศมนตรี, นายก อบต.) มาจากการเลือกตั้งโดยตรงของประชาชน เพื่อให้เกิดความชอบธรรมและสามารถตรวจสอบได้ง่ายขึ้น องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.): มีการแก้ไขกฎหมาย (ฉบับที่ 3 พ.ศ. 2546) ให้นายก อบจ. มาจากการเลือกตั้งโดยตรง
* การปกครองส่วนท้องถิ่นรูปแบบพิเศษ: มีการจัดตั้ง กรุงเทพมหานคร (ตาม พ.ร.บ. พ.ศ. 2518) และ เมืองพัทยา (ตาม พ.ร.บ. พ.ศ. 2521 และปรับปรุง พ.ศ. 2542) ซึ่งมีโครงสร้างและการบริหารที่แตกต่างจากรูปแบบทั่วไป เนื่องจากลักษณะพิเศษของพื้นที่

สรุปรูปแบบองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในปัจจุบัน

องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในปัจจุบันแบ่งออกเป็น 2 รูปแบบหลัก คือ:

1. รูปแบบทั่วไป
* องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.)
* เทศบาล (เทศบาลตำบล, เทศบาลเมือง, เทศบาลนคร)
* องค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.)
2. รูปแบบพิเศษ
* กรุงเทพมหานคร (กทม.)
* เมืองพัทยา

ความเป็นมาและพัฒนาการเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงความพยายามในการสร้างรากฐานของ ประชาธิปไตย และ การกระจายอำนาจ ให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการปกครองตนเองและจัดทำบริการสาธารณะในท้องถิ่นของตน